امثال و حکم بلوچی
زبان دُر بیانں بلوچی منی منی باندات همیش و مروچی منی
شوهاز
کتاب “تحقیقی در امثال و حکم بلوچی” نوشته دُرمحمد کرد در سال ۱۳۸۹ توسط نشر افکار با شمارگان ۱۱۰۰ نسخه در ۳۶۰ صفحه منتشر شد.
نویسنده در مقدمه به تعریف مثل، یا بتل در بلوچی، می پردازد. جایگاه مثل در فرهنگ بلوچی، نحوه کاربرد، ریشه و خاستگاه آنها موضوعی است که در مقدمه با آنها اشاره شده است. “ضرب‌المثل فشرده‌ی مختصر خرد و تعقل یک نژاد هستند”.
بتل
مثل به عنوان یکی از عناصر فرهنگ جامعه نشانگر تعالی فکری و زبانی آن جامعه است. اختصار و ایجاز دو خصیصه مهم مثل در همه زبان‌ها است. فرهنگ بلوچی چون مدت‌ها نمود نوشتار نداشته است،نتوانسته است ضرب‌المثل‌ها و امثال حکم خود را جمع‌آوری و منتشر کند. استفاده از مثل یا بتل نشانه‌ای از تعالی معنوی و فکری یک زبان و فرهنگ مربوط آن است. چون آن فرهنگ و زبان مربوط به آن توانسته در کوتاه‌ترین فرم ممکن پیامی عمیق فلسفی، ادبی، اخلاقی را به مخاطب انتقال دهد و تاثیرگذار باشد.
روش
در این کتاب امثال و حکم بر اساس الفبا فهرست‌بندی شده‌اند. مثل‌هایی که در آن وجود دارند همانگونه که درُمحمد کرد در مقدمه آورده است بادو گویش سرحدی و مکرانی بلوچی بیان شده‌اند. غالب نوشتار به گویش سرحدی بوده که ناشی از تاثیر گویش خود نویسنده است.
این اثر تحقیقی حاصل کار چندین ساله نویسنده در تحقیق میدانی و کتابخانه‌ای است. همانگونه که پیشتر اشاره شد چون زبان بلوچی دارای دایره‌المعارف امثال و حکم مدونی نبوده است محقق عملا باید به گفتار مردم و “پیران‌زمانه” مراجع می کرد تا بتواند آنها را جمع‌آوری کند. در زبان بلوچی اشعار ملافاضل یکی از منابع گنجینه امثال حکم آن زبان است.
در نگارش مثل‌ها به زبان بلوچی از رسم‌الخط معرفی شده توسط سیدظهورشاه هاشمی استفاده شده است. برخی واژگان عاریتی فارسی نیز با رسم‌الخط فارسی نوشته شده‌اند. در این کتاب برای تلفظ از جدول ابداعی مرحوم استاد اشرف سربازی استفاده شده است. این گونه آوانگاری مثل‌ها کمی خواندن را دشوار و ارجاع علمی به آن را مخدوش کرده‌است. بهتر بود برای آوانگاری مثل‌ها از الفبای آوانگاری بین المللی استفاده می شد. چون این نوع آوانگاری مورد استفاده در کتاب یک قرارداد ابداعی است و چندان در آوانویسی مستند نمی باشد.
سرایی پر شه دشمن ءَ بیت گهتر انت شه آیی که هالی بیت.
معنی: خانه پر از دشمن از خانه خالی بهتر است. (تاکید بر زندگی اجتماعی).
Seraae por sha doshemen aa bit gehter ent sha Aaey ke Haali bit.
این کتاب اثری ماندگار در ادبیات بلوچستان است. جمع‌آوری و تبین فلسفه هر مثل کمک شایانی به نشر و حفظ فرهنگ اصیل خواهد کرد. هر چند نویسنده بنا بر مصالحی بسیاری از توضیحات و حواشی درباره مثل‌ها را حذف کرده است،اما همین چند خط بخشی از پیام مثل را می رسانند. این کتاب را می توان به عنوان یک مرجع و یک منبع آموختن ادبیات، فرهنگ، فلسفه و جهان بینی مردم بلوچ به حساب آورد.
درباره نویسنده
دُر محمد کرد در سال ۱۳۲۹ در دهستان سنگان متولد شد . تحصیلات ابتدایی را در دبستانی در سنگان که همزمان با اولین دبستان در شهر خاش افتتاح شد بود گذراند . تحصیلات متوسطه را در مدارس خاش و زاهدان به پایان رساند و در سال ۱۳۵۱ به استخدام آموزش و پرورش در آمد. وی در سال ۶۵ پس از بازگشایی دانشگاهها بعد از انقلاب فرهنگی توانست تحصیلات اش را در رشته ادبیات فارسی به اتمام رساند. کرد از سال ۷۳ شروع به جمع آوری ضرب المثلهای بلوچی نمود و توانسته بسیاری از امثال و حکم رایج در منطقه سرحد و مکران را جمع آوری نماید.
