شمشیری دو لبه به نام اهتمام به زبان بلوچی – قسمت اول

شمشیری دو لبه به نام اهتمام به زبان بلوچی – قسمت اول

به قلم: رازگو بلوچ

مرحوم دینارزهی یادش به خیر، هر دو سه سالی یکبار که پیش می آمد مفتخر به دیدنش شوم، بحث مان سر همین قضیه گل می کرد. ایشان می گفت اهتمام به زبان بلوچی باعث شکوفایی کلیت فرهنگ بلوچی و قوم بلوچ می شود. من می گفتم اگر بلوچ در عرصه های دیگر بتواند شکوفا شود و سری از سرها در آورد زبانش خودبخود رشد خواهد کرد و از مهجوری به در خواهد آمد.

البته این مصداق آن سوال نیست که جدل کنیم اول مرغ پیدا شد یا تخم مرغ. بلکه هر دو گزینه در تعاملند و اثرگذار بر دیگری. اما مقصود من آن بود که با توجه به ملاحظات عینی و واقعی دنیای امروز، این پیشرفت و فرهیختگی افراد جامعه است که زبان شان را پویا می سازد و عکس آن لزوما صادق نیست، هر چند بی تاثیر هم نیست اما من وزنش را کمتر می دانم.

ذکر این مطلب شاید بی ارتباط با موضوع اما جالب باشد که یکی از همین گفتگو های مان شد موضوع مطلب وبلاگ پیشینم رازگو بلوچ در بلاگسپات (فروردین ۱۳۸۶)با عنوان "دیداری با کهن مرد ادب و هنر بلوچی" و همراه با عکسی که همان جلسه از او گرفتم و ضمیمه مطلب کردم که ۵ سال بعد هم در زمان وفاتش زینت بخش سوگنامه های وبلاگ نویسان و روزنامه های محلی شده بود. نشانش جاودان باد!

حال باز هم که بحث زبان بلوچی در وبلاگ های محلی گل انداخته است اشارتی به این موضوع خواهم کرد.

1- تاثیرات تکنولوژی بر زبان گزینی:

عزیزی به نام وهاب ایران نژاد در روزنامه محلی مرز پر گهر دو صفحه، فقط دو صفحه بلوچی را اداره می کند. این حرف همو است که ما نه نویسندگان چندان قابل اعتنا داریم و نه خواننده به آن میزان که شایسته جمعیت ما است. این طبیعی هم هست با وضع موجود. شاید عبارت جنگ تمدن ها قدری گزنده باشد ولی رقابت تناتنگ رسانه ای و تکنولوژیکی فرهنگ ها را که نمی شود انکار کرد. بگذارید نخست دو مثال و خاطره در باره زبان فارسی بگویم:

در کشورهای اروپایی به دلیل روحیه تنوع خواهی فرهنگی و حرمت به اقلیت های مهاجر کتابخانه های شهرهای کوچک هم چندین زبانه است. ما هم که تفریحی جز کتاب و کتابخانه نداشتیم به هر شهری که می رسیدیم او سراغ چنین مراکزی را می گرفتیم. یک موضوع از نگاه تیزبین من پنهان نماند: مهجوریت عجیب زبان فارسی در میان انبوهی از زبان های دنیا! زبان هایی که فکرش را هم نمی کردیم که اصلا وجود دارند و آنهمه کتاب و نوشته و نشریه در قالب شان تحریر و تکثیر می شود. یکی دو قفسه کوتاه و باریک برای "در دری" در میان اقیانوسی از کتاب با حروف های عجیب و غریب و جور واجور!

مثال دوم: یکبار مسئول شبکه کامپیوتری دانشگاه مان تصادفا مرا صدا کرد که بیایم و به نوبه خود زبان کشور خودم را از میان لیست زبان های مندرج در یک نرم افزار مشخص کنم تا زمان نصب کردن آن را هم فعال کند. 35 زبان بعنوان زبان های قابل پشتیبانی در آن لیست شده بود. نمی دانید چقدر عرق شرم ریختم که دیدم نام و نشانی از زبان دیرینه و صاحب نام فارسی در آن نیست! بماند که موضوع عدم الحاق مان به قانون کپی رایت را هم باید مد نظر داشت. اما هر چه بود قابل توجیه نبود.

وقتی که زبان فارسی با آنهمه پیشینه و تولید فکر و نوشتار و داشتن هزاره ها پشتوانه حکومتی این حال و روزش باشد که تکلیف زبان بلوچی مشخص است که اولین لغت نامه اش صد سال پیش تدوین می شود و نه رسانه ای دارد و نه متولی امر ونه دغدغه ای عمومی در اینخصوص

مثال دیگری می زنم در خصوص تاثیر تکنولوژی بر زبان گزینی: به لهجه زبان انگلیسی ساکنان کشورهای مستعمره پیشین انگلیس دقت کنید. یا مثل استرالیا و جیبرارلتار (جبل الطارق) عینا یا مشابه بریتیش (لندنی) است و یا ته لهجه بومی شده شان منطبق بر همان زبان زبان بریتیشی (لندنی) است مانند هندی ها و آفریقایی ها.

در اروپا هر چه سراغ آدم های سنین بالا بروید یا اصلا انگلیسی را خوب نمی دانند و گرنه ته لهجه شان بریتیش است. اما درست بر عکس سراغ جوان ها که بروید اولا همه شاید بدون استثناء با انگلیسی کاملا روان صحبت می کنند و در کمال تعجب نه با لهجه بریتیش بلکه با لهجه فوق العاده غلیظ آمریکایی! دلیلش واضح نیست؟ رد پای صنعت فیلم و موسیقی هالیوود را به محکمی در این پدیده نمی بینید؟

یادم می آید مرحوم دینارزهی می گفت شکسپیر و هاملت و رومئو و ژولیتش عامل ترقی زبان انگلیسی اند، من می گفتم پس چرا لسان الغیب حافظ و شیرین سخن سعدی چنین مهجورند، بنه کنار آن بحث دو بیت سعدی بر سر در سازمان ملل را. چرا تا یکی پیدا نشد به نام فیتزجرالد که عشقی کاملا شخصی به سمت خیام بکشاندش، این رازگوی پرده اسرار، خود بر جهانیان مستور می ماند؟!

شما چه می گوئید؟ ادامه دارد

رازگو بلوچ