زنان و جایزه نوبل

تا کنون زنان 13 بار جایزه نوبل ادبیات، ده بار پزشکی، چهار بار شیمی، دو بار فیزیک را دریافت داشته‌اند. امسال برای نخستین بار زنی در اقتصاد به این جایزه دست یافت. بیشترین رشته‌ای که زنان در آن نوبل گرفته‌اند، صلح است.

آلفرد نوبل

شهرزادنیوز: آلفرد نوبل، مخترع و محققی سرمایه‌دار بود که در 21 اکتبر 1833 در استکهلم زاده شد، شیمی تحصیل نمود و در راستای تحقیقات خویش، در 1869 دینامیت را اختراع کرد. او از کاربرد اختراع خویش در عرصه جنگ بسیار ناراضی بود. به همین علت پیش از مرگ مؤسسه‌ای بنیاد گذارد تا از طریق کمکِ مالی، به دانشمندانی که با تحقیقات خویش امر صلح و پیشرفت و خدمت به بشریت را پیش می برند، یاری نماید.

نوبل در وصیت‌نامه خویش آورده است که از طریق سرمایه‌گذاری دارایی او در بازار بورس، سود آن هر سال "به افرادی که کار آنان به راه بشریت بهترین دستاوردها را به ارمغان می آورد، به شکل جایزه اعطا شود." فرقی نمی کند زن یا مرد یا این‌که ساکن کدام کشور باشند.

بنیاد جایزه نوبل از سال 1901 یعنی پنجمین سال درگذشت نوبل، کار خویش آغاز کرد. مبلغ آن ابتدا 150800 کورون و حال ده میلیون کرون سوئد (حدود یک میلیون یورو) است. هر جایزه می تواند به یک تا سه نفر اهدا گردد. این بنیاد هر سال جایزه‌ای نیز به نام "صلح نوبل" به کسی اهدا می کند که به راه صلح جهانی اقداماتی مؤثر انجام داده است. صلح نوبل تنها جایزه‌ای‌ست که مورد آن در خارج از سوئد اتفاق می افتد. پارلمان نروژ از میان نامزدها یکی را بر می گزیند و جایزه نیز در دهم دسامبر، سالروز مرگ نوبل، در شهر اسلو اهدا می گردد.

کار برگزاری جایزه فیزیک و شیمی از سوی "آکادمی سلطنتی علوم سوئد"، پزشکی از سوی "انستیتوی کارولینسکا"ی سوئد و ادبیات از سوی "آکادمی سلطنتی هنر" سوئد پی‌گیری می شود. از سال 1969 جایزه‌ای نیز در عرصه علوم اقتصادی در راستای فکر آلفرد نوبل اهدا می شود که بعدها نام "نوبل جایگزین" (آلترناتیو) بر آن گذاشته شد.

در سال نخست نوبل در عرصه پزشکی، فیزیک، شیمی و صلح اعطا شد و در این میان به هانری دونانت، بنیانگذار صلیب سرخ جهانی، جایزه صلح نوبل و کنراد رونتگن، مخترع اشعه رونتگن که در عکسبرداری از بدن کاربرد دارد، نوبل فیزیک اعطا شد.

ماری کوری

ماری کوری نخستین زنی‌ست که جایزه نوبل دریافت داشت. در سال 1903 به اشتراک با همسر خویش، پیرر کوری نوبل فیزیک را دریافت داشت. در سال 1911 برای دومین‌بار نوبل شیمی به وی اعطا شد. 23 سال بعد، در 1935 دخترش، اوا رنه به همراه شوهرش، فردریک یولیوت، نوبل شیمی را دریافت کرد. این تنها نمونه‌ای‌ست که مادر و دختری هر دو به جایزه نوبل دست یافته‌اند. گذشته از این خانواده، دو برادر جان و نیکو تینبرگن، اولی در پزشکی (1969) و دومی در اقتصاد (1973) نیز به نوبل دست یافته‌اند. تا کنون تنها 4 نفر دو بار موفق به دریافت نوبل شده‌اند. صلیب سرخ جهانی سه بار این جایزه را دریافت داشته است.

تا کنون 853 نفر افتخار کسب جایزه نوبل را داشته‌اند که از میان آنان 44 نفر زن بوده‌اند. بنیاد نوبل در این مدت به 23 سازمان نیز نوبل صلح اعطا کرده است. در 49 مورد این جایزه به عللی مختلف اعطا نشد.

مسن‌ترین کسی که این جایزه را دریافت داشت، لئونید هورویچ بود که در 2007، در 90سالگی این جایزه به او تعلق گرفت. دوریس لیسینگ نوبل ادبیات را در 88 سالگی دریافت کرد. جوان‌ترین فرد ویلیام لورنس براگ بود که در 25 سالگی نوبل فیزیک به او تعلق گرفت.

دوریس لسینگ

اعطای جایزه نوبل هر از گاه با تنش هایی نیز همراه بوده است. در سال 1973 این جایزه به هنری کیسنجر و لی دوک‌تو، به خاطر برقراری صلح در ویتنام اهدا شد. لی دوک‌تو در اعتراض به آن، از گرفتن جایزه خودداری کرد؛ زیرا هنوز صلح در ویتنام برقرار نشده بود. اهدای جایزه به جیمی کارتر نیز با سروصدا توام بود. مخالفت او با جرج بوش در حمله به عراق بهانه اهدای جایزه بود.

مهاتما گاندی نیز پنج‌بار نامزد دریافت نوبل بود، اما آن را دریافت نداشت. در سال 1948 کمیته نوبل قصد اهدای این جایزه به او را داشت که با ترور گاندی عملی نشد. پیشنهاد شد که با این‌همه او را برگزینند، ولی این امر با اساسنامه بنیاد نوبل هم‌خوانی نداشت.

تا کنون زنان 13 بار جایزه نوبل ادبیات، ده بار پزشکی، چهار بار شیمی، دو بار فیزیک را دریافت داشته‌اند. امسال برای نخستین بار زنی در اقتصاد به این جایزه دست یافت. بیشترین رشته‌ای که زنان در آن نوبل گرفته‌اند، صلح است. تا کنون 15 زن افتخار دریافت آن را داشته‌اند. نخستین زنی که به آن دست یافت، برتا فون سوتنر (1905) بود. این زن که با نوبل سابقه دوستی داشت، از نخستین کسانی بود که از فکر او استقبال نموده، وی را در این کار تشویق نمود. فون سوتنر نویسنده‌ای بود ضد جنگ که شعار نابودی اسلحه را در فعالیت‌های بشردوستانه‌ی خویش برگزیده بود. رمان او "تفنگت را زمین بگذار" بسیار مشهور است. امسال این جایزه به سه زن تعلق گرفته است؛ الین جانسون سیرلف، رئیس‌جمهور لیبریا، لوما گبوو، زنی لیبریایی که مدافع حقوق زنان است در آفریقا، و توکل کارمان، روزنامه‌نگار یمنی.

بیشترین عده زنان، پنج نفر، در سال 2009 نوبل دریافت داشتند.

برتا فون سوتنر

پس از برتا فون سوتنر 26 سال زنی نوبل صلح دریافت نداشت تا این‌که جین آدامز در سال 1931 به پاس کوشش برای دستیابی به صلح در دوران جنگ اول جهانی، به آن دست یافت. او بنیانگذار خانه امن (هال هوس) برای بینوایان در شیکاگو و از نخستین زنان فعال در جنبش فمینیسم بود که ریاست "اتحادیه بین‌المللی زنان برای صلح و آزادی" را نیز برعهده داشت.

امیلی گرین ‌بالچ در 1946، به خاطر تلاش برای صلح در جهان، به این جایزه دست یافت. او اقتصاد و جامعه‌شناسی تحصیل کرده و در آمریکا استاد دانشگاه بود. تلاش برای کسب حقوق کودکان، برابری زن و مرد و عدم تبعیض، بهبود شرایط کار و دستمزد زنان، و مخالفت با سیاست‌های جنگ‌طلبانه آمریکا از او چهره‌ای محبوب ساخته بود. او تنها راه خوشبختی بشریت را پیش از همه در دستیابی به صلح می دانست. گرین بالچ در "کنگره بین‌المللی زنان" در هلند (1951) نقش فعالی داشت.

بتی ویلیامز به همراه مارید کوریگان در سال 1976 برای تلاش خستگی‌ناپذیرشان در جهت پایان دادن به خشونت‌های حاکم بر ایرلند، به این جایزه دست یافت. آن دو به راه جنبش صلح، با نفی خشونت، "جامعه مردم صلح‌طلب" را بنیان گذاشتند.

مادر ترزا بی هیچ ادعایی 18 سال از عمر خود را در هندوستان وقف بینوایان کرد. او در 1982 در جنگ اعراب و اسرائیل، در محاصر بیروت، جان 37 کودک را در بیمارستانی که در خط مقدم جنگ قرار داشت، نجات داد. برای فعالیت‌های بشردوستانه‌اش در 1979 به نوبل صلح دست یافت. مادر ترزا اگرچه موافق احکام ضد زن کلیسا بوده است و بارها آن را تکرار کرده، 4 هزار راهبه در 123 کشور جهان در مؤسسات خیریه‌ای که او بنیاد گذاشته بود، مشغول به کار بودند.

آلوا میردال، اهل سوئد، به پاس تلاش بی‌وقفه در جهت خلع سلاح، در سال 1982 به نوبل صلح دست یافت. او فعال خستگی‌ناپذیر راه آزادی و حقوق زنان بود. نخستین زنی بود که به ریاست بخشی در سازمان ملل انتخاب شد و در کمیته خلع سلاح این سازمان نقش فعالی داشت. جالب این‌که 60 هزار نفر از مردم نروژ طی نامه‌ای خواهان اعطای این جایزه به او شده بودند.

آنگ‌ سان سو چی اهل برمه، به پاس مبارزه برای عدم خشونت در دستیابی به راه آزادی و حقوق بشر، در 1991 برنده نوبل صلح شد. مادر سو سفیر برمه در هند بود. در آنجا بود که گاندی الگوی او شد. سو سازمان ملی دمکراسی را در برمه تأسیس کرد که عدم توسل به خشونت و نافرمانی مدنی شعار آن بود. وی زمانی برنده نوبل صلح شد که در بازداشت خانگی به سر می برد.

ریگوبرتا منچو تام اهل گواتمالا در سال 1992 برنده صلح نوبل شد. او در فقر مطلق زاده شد. از کودکی کار می کرد. خواندن و نوشتن را در کلیسا آموخت. به فعالیت‌های چریکی روی آورد و به عنوان همآهنگ‌کننده جبهه مقاومت در برابر دیکتاتوری در گواتمالا فعالیت می کرد. به پاس تلاش‌های گسترده در راه کسب حقوق بومیان سرخ‌پوست، برنده نوبل شد.

جودی ویلیامز اهل آمریکا به خاطر کارهای ارزشمندش در مبارزه جهانی علیه تولید و استفاده از مین و هم‌چین مین‌روبی در 1997 به جایزه صلح نوبل دست یافت. او سخنگوی جنبش جهانی مین‌روبی است. جودی سالهای درازی از عمرش را در کشورهای آمریکای لاتین به راه فعالیت‌های بشردوستانه گذراند. او به فاصله زمانی صدسال همان سخنانی را بر زبان می راند که آلفرد نوبل می گفت.

شیرین عبادی در سال 2003 به پاس تلاش برای دفاع از حقوق زنان و کودکان در ایران در راستای حقوق بشر به این جایزه دست یافت. عبادی نخستین قاضی زن در ایران بود که پس از استقرار جمهوری اسلامی از کار در این شغل محروم شد. به وکالت روی آورد و به حمایت از زنان و کودکانی پرداخت که از کوچکترین حقوق اجتماعی محروم شده بودند.

وانگاری موتا ماتایی از کنیا نخستین زنی از آفریقا بود که به این جایزه دست یافت. در کنار فعالیت‌های دانشگاهی جنبش درختکاری عمومی را در قاره آفریقا به راه انداخت، آن‌سان که در مدتی کوتاه 20 میلیون نهال کاشته شد. زنان در این جنبش نقش بزرگی بر عهده داشتند. ماتایی تلاشگر خستگی‌ناپذیر راه صلح و دمکراسی نیز بود.

الین جانسون سیرلف، رئیس‌جمهور لیبریا، لوما گبوو، زنی لیبریایی که مدافع حقوق زنان است در آفریقا، و توکل کارمان، روزنامه‌نگار یمنی، برندگان امسال نوبل صلح هستند. .

http://www.1oo1nights.org