غارت محوطه‌های سیستان و بلوچستان یادآور فاجعه‌ی جیرفت است

هشدارجامعه‌ی باستان‌شناسی ایران: غارت محوطه‌های سیستان و بلوچستان یادآور فاجعه‌ی جیرفت است «جامعه‌ی باستان‌شناسی ایران» نسبت به بروز پدیده‌ی نگران‌کننده‌ای در جنوب شرقی کشور که یادآور فاجعه‌ی جیرفت است و نیز تخریب بخشی از نقش‌برجسته‌ی بهرام دوم اظهار نگرانی کرد.

خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ در پایگاه اطلاع‌رسانی «جامعه‌ی باستان‌شناسی ایران» یادداشتی درباره‌ی آنچه در هفته‌های اخیر در حوزه‌ی میراث فرهنگی رخ داده، منتشر شده است. در این یادداشت نسبت به وضعیت محوطه‌های باستانی سیستان و بلوچستان ابراز نگرانی شده‌است.

در ابتدای این مطلب آمده است: هرچند وضعیت نگهداری از میراث فرهنگی به‌طور کلی مناسب نیست و پیوسته اخبار تخریب محوطه‌های باستانی و یادمان‌های تاریخی به گوش می‌رسد، اما در چند روز اخیر، دو خبر منتشر شده که سبب حیرت است. خبر نخست، تخریب بخشی از نقش‌برجسته‌ی بهرام دوم، شاهنشاه ساسانی، در تنگ چوگان در بیشاپور است که با توجه به اخبار مشابه درباره‌ی تخریب‌ها در غار شاپور نگران‌کننده‌تر می‌شود. خبر دوم بازار داغ حراج و فروش اموال فرهنگی (سکه‌های قدیمی) ایران در جنوب شرق کشور در مسیر مرزی ایران ـ افغانستان است. دلایل چندی وجود دارد که این دو رویداد را بیش از پیش ناگوار می‌کند.

در ادامه‌ی این مطلب بیان شده است: از یک سو، مجموعه‌ی تاریخی کلان و پراهمیتی همچون بیشاپور و تنگ چوگان که جزو محوطه‌های بزرگ و ملی محسوب می‌شود، عرصه و حریم مصوب دارد و سازمان میراث فرهنگی برای حفاظت از آن، پایگاهی دائمی در آنجا تأسیس کرده، قاعدتا به‌طور ثابت توسط مأموران و نگاهبانان محافظت می‌شود. در چنین شرایطی به آثار تاریخی ـ فرهنگی کشور چنین آسیب‌هایی می‌رسد و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ناتوان از جلوگیری است. این رویداد حاکی از آن است که در سازمان‌دهی یا برنامه‌های کلان حفاظتی میراث فرهنگی کشور مشکلات و نکاتی منفی وجود دارد که باعث می‌شود آثار تاریخی ـ فرهنگی همچنان آسیب‌پذیر باشند و مراجع ذی‌ربط در برابر آسیب‌های احتمالی از این دست ناتوان باشند. هرچند دلایل تخریب و آسیب به نقش‌برجسته‌ی بهرام دوم ناشناخته است و ممکن است از دلایل متعددی ناشی شده باشد، با این حال و صرف نظر از چگونگی آن دلایل، هیچ‌کدام نافی مسؤولیت‌ها و وظایف قانونی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای حفاظت از آثار تاریخی ـ فرهنگی نیستند، بویژه سازمان میراث فرهنگی وظیفه دارد دلایل و عوامل تخریب‌ها و آسیب‌ها را به‌طور کارشناسانه بررسی و مطالعه کند و در راستای کاهش چنین تخریب‌هایی بکوشد.

همچنین از سوی دیگر، با پدیده‌ی نگران‌کننده‌ دیگری در جنوب شرقی کشور روبه‌رو هستیم که یادآور ماجرای جیرفت است و بالقوه می‌تواند به فاجعه‌ای همچون جیرفت، که در یک دهه‌ی گذشته رخ داد، منجر شود. خرید و فروش آسان سکه‌های تاریخی ایران در شهر «زرنگ» در افغانستان سبب شده که مردم فقیر در مناطقی از استان سیستان و بلوچستان برای کسب درآمد از راه فروش سکه، به تخریب و غارت محوطه‌های باستانی رو آورند که ودیعه و میراث فرهنگ بشری‌اند و باید به بهترین شکل حفاظت شوند. این ماجرا شباهت بسیاری به همان ماجرای اسف‌باری دارد که یک دهه پیش در جیرفت شاهد آن بودیم و به یک سرافکندگی بزرگ منجر شد. سهولت خرید و فروش اشیای تاریخی ـ فرهنگی و از همه مهم‌تر، خروج آسان این اشیا از مرزهای قانونی و حفاظت‌شده‌ی کشور، نمایشگر این واقعیت تلخ است که مراجع ذی‌ربط از جمله نیروی انتظامی استان سیستان و بلوچستان و نیز سازمان میراث فرهنگی از مسائل و اتفاقاتی بس مهم و فاجعه‌بار در پیرامون خود غافل هستند. سهل‌انگاری در زمینه‌ی حفاظت از میراث فرهنگی و بشری می‌تواند بار دیگر فاجعه‌ی جیرفت را تکرار کند و فراگیر شدن این پدیده ممکن است هزینه‌های جبران‌ناپذیر بسیاری را برای کشور به بار آورد.

«جامعه‌ی باستان‌شناسی ایران» در پایان از نهادهای ذی‌ربط، بویژه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خواسته است که از تمام توان خود برای حفاظت اصولی از میراث فرهنگی بهره گیرند تا مبادا دوباره شاهد فجایعی مانند غارت محوطه‌های باستانی جیرفت باشیم.